Kutup Sumru Kuşlarının Rotası Neden "S" Şeklindedir?

Yaklaşık 33-39 cm boyunda, 100 gram ağırlığında küçük bir kuş olan “kutup sumru” kuşu her yıl oldukça ilginç ve uzun bir yolculuğa çıkar. Yolculuğun en ilginç yönü ise bu kuş türünün düz bir rota izlemek yerine “S” bir rota çizerek göç yolculuğunu uzatmasıdır. Kutup sumru kuşlarının bu yolculuğunu izleyen bilim adamları çok ilginç sonuçlarla karşılaşmışlardır.

Göç yolculuğunda binlerce kilometre uçan Kutup sumru kuşu, “S” şeklinde bir uçuş rotası çizerek niçin yolunu daha da uzatır?

Yaşam alanı genelde deniz ortamı olan “Kutup sumru kuşu”, Ağustos ya da Eylül ayında Kuzey Kutbu’ndaki Grönland adasından yola çıkarak, Güney Kutbu’na, Antarktika sahillerindeki Weddell Sea’ye kadar uzun bir yolculuk yapar. Dünyanın bu en güney ucunda dört ya da beş ay geçirdikten sonra Mayıs ya da Haziran ayında tekrar en kuzey uçtaki evine geri döner. Oysa kuşun bu yolculuğu yapması için belirlenmiş yazılı kurallar, bunlara uymadığında verilecek cezalar veya yaptırımlar yoktur. Ancak her yıl binlerce Kutup sumru kuşu göç etmek üzere aynı anda harekete geçer. Bu, onların toplu harekete uygun şekilde yaratıldıklarının ve her birine aynı şekilde hareket etmelerinin ilham edildiğinin bir delilidir. Kutup sumru kuşlarının göç yolculuğu Yüce Allah’ın üstün aklının tecellisi olan pek çok hikmete sahiptir. Bu hikmetlerden bazıları şunlardır:

Göçe Başlama Zamanının Doğruluğu

Kuşların göç etmesini başlatan birçok neden vardır. Bu nedenlerden biri veya birkaçı oluştuğunda kuşlar için göç maratonu başlar. Bu etkenlerden biri, günlerin uzayıp kısalmasıdır. Gün uzunluklarındaki değişiklik, kuşların hormon sistemini etkiler. Yapılan deneyler artan gün uzunluğunun hayvanları çeşitli şekillerde uyardığını göstermiştir. Işık öncelikle beyindeki açlık ve tokluğu kontrol eden sinir merkezi hipotalamusu uyarır. Aynı anda beyindeki komşu merkezler de uyarılır. Özellikle prolaktin, böbrek üstü bezlerden kortikosteron ve seks hormonları salgılanmaya başlar. Bu hormonal değişiklikler kuşlarda aşırı iştah artışına neden olur. Böylece büyük oranlarda beslenip, göç için gerekli olan yağ depolarını oluştururlar. Göç döneminde yılın diğer zamanlarına göre %40 daha fazla beslenirler. Kazandıkları yağlar, derinin altında, uçuş kaslarında ve karın boşluğunda depolanır. Bu şekilde Kutup sumru kuşu beslenmek ve soğuklardan korunmak için hazırlık yapmak amacıyla yaz sonu ve sonbahar başlangıcında göç hazırlığına başlar. Eğer kuş ilkbaharda göç hazırlığına başlasaydı göç etmek, göç ettiği yerde besinler bollaşana kadar beklemek, kuluçkaya yatmak ve yavrularını besin bolluğunda beslemek için yeterli zamanı bulamazdı. Kuşların yıllık göçlerinin zamanlaması, yuvadaki genç bireylerin en bol besinle karşılaşacakları dönemle eş zamanlıdır. Aynı şekilde eğer kuş, üreme alanından sonbaharda uzaklaşmak için iklimin artık yaşayamayacağı hale gelmesini beklerse, gerekli fizyolojik değişiklikleri (kilo alma yoluyla enerji sağlama) yapmak için zamanı kalmamış olacaktır. Bu ise neslini devam ettirememesi demektir. Oysa böyle bir aksaklık olmaz ve Kutup sumru kuşları göç zamanını doğru olarak tespit ederler.

Uzun Uçuş Öncesi Kısa Bir Mola

Göç eden kıyı kuşlarının pek çoğu gibi Kutup sumru kuşları da üreme alanları ile kışı geçirdikleri bölgeler arasındaki mesafeyi tek bir uçuşta tamamlayamazlar. Büyük türlere göre daha az yağ depolayan bu küçük kıyı kuşları yeniden enerji kazanmak için mutlaka duraklama ihtiyacı duyarlar. Bu yolculukta duraklamak için kullanacakları uygun adaların nadir olması nedeniyle direkt olarak Antarktika’ya gitmek yerine Kuzey Atlantik’te (Azore’ların yaklaşık 1.000 km kuzeyinde) uzun bir mola vermeyi tercih ederler. Burada olabildiğince çok zooplankton ve balıkla beslenerek yediklerini yağa dönüştürürler. Çünkü yağ en ideal yakıttır ve bu 1 gr yağ yakıldığında aynı miktardaki protein ve karbonhidrattan iki kat daha fazla enerji ve su açığa çıkar. İşte bu uzun ve zorlu göç sırasında, biriktirilen bu yağlar tüketilir. Pek çok kişinin varlığından bile haberdar olmadığı bu küçük kuşlar, uzun yolculuk için yedek yağa gereksinim duyacaklarını, gereksinim duyacakları yağı elde etmek için nerelerde durabileceklerini bilmekte, uygun yönlere doğru yolculuk etmekte ve bir insanın asla yaşayamayacağı şartlarda kusursuz bir yolculuğa hazırlanmaktadırlar. Kuşlar elbette sahip oldukları bu özellikleri akıl ve deneyimleri ile öğrenmemişler, zaten bu bilgilere sahip olarak doğmuşlardır. Çünkü bu canlılar, Yüce Allah’ın her canlı üzerindeki himayesinin delillerinden yalnızca biridir:

“Allah, yedi göğü ve yerden de onların benzerini yarattı. Emir, bunların arasında durmadan iner; sizin gerçekten Allah’ın herşeye güç yetirdiğini ve gerçekten Allah’ın ilmiyle herşeyi kuşattığını bilmeniz, öğrenmeniz için.” (Talak Suresi, 12)

Uçuş Esnasındaki Kararlılık

Pek çok göç eden canlı türü gibi Kutup sumru kuşlarının en dikkat çekici özelliklerinden biri de, gidecekleri ve dönecekleri yere varma konusundaki kararlılıklarıdır. Nitekim yapılan bir araştırmada güney kutbundan, kuzeye, tekrar evlerine dönmek üzere yola çıktıklarında kuşlar gözlem gemilerinden atılan balıkları görmezden gelmiş ve büyük bir kararlılıkla yollarına devam etmişlerdir. Kutup sumrusu daha sonra yiyebileceğini ve dinlenebileceğini adeta bilir. Bu nedenle martıların atılan balıkları yeme konusundaki telaşına karşılık, sumrular adeta “hemen eve ulaşmalıyım” fikrine kilitlenmişlerdir. Kuzey Kutup Bölgesi’ndeki çakıllı bir sahilde, diğer Kutup sumrularıyla buluşmaları, başarıyla yumurtlayıp, yavruların büyütüleceği uygun yer, zaman ve koşulları bulmaları bu geri dönüş yolculuğunda duraklamalarına izin vermez. Bu örnekte dikkat çekildiği gibi, Kutup sumrusunun hayranlık uyandıracak bir şekilde sadece verilen görevi yerine getirme ve amaca hizmet etme konusundaki itaati Yüce Allah’ın tüm canlılar gibi bu kuşları da denetimi altında tuttuğunun en güzel kanıtlarındandır. Kuşların farklı koşullar altında kolaylıkla ilgi gösterecekleri besin kaynağına tepkisiz kalmalarının nedeni budur. Kuran’da bu gerçeğe şöyle dikkat çekilir:

“...O’nun, alnından yakalayıp-denetlemediği hiçbir canlı yoktur...” (Hud Suresi, 56)

“S” Şeklindeki Rotanın Amacı

Büyük kıyı kuşları 5.000 km’lik bir yolculuğa yetecek kadar yedek yağ taşıyabilirler ve bu yüzden de daha düz bir rota izleyebilirler. Ancak Kutup sumru kuşu gibi küçük bir kuş, yağı büyük kuşlar kadar, depolayamaz. Bu nedenle farklı bir uçuş rotası çizerek enerji tüketimi açısından tasarruf sağlamayı amaçlar. Bu kuşlar kuzeye, evlerine doğru geri uçarken geliş yollarını takip etmek yerine, “S”şeklinde bir rota izlerler. Ancak bu şekildeki bir rota ile yollarını binlerce km uzatarak yolculuklarını iki kat daha uzatırlar. Fakat kuşların bu şekilde uçmalarının oldukça hikmetli bir açıklaması vardır. Kuşların dönüş yolunda bu değişikliği yapmasının nedeni Atlantik Okyanusu üzerindeki hakim rüzgarlardan faydalanarak enerji tüketimini daha aza indirmek ve enerjilerini düz bir yolculuktan harcayacaklarından daha verimli kullanmaktır. Bu kuşların bir hesap makinaları, uçtukları mesafeyi ölçen aletleri yoktur. Hakim rüzgar yönünü takip ederek rüzgarın itme gücünden faydalanarak daha az enerji harcayacakları bilgisine de sahip değildirler. Fakat yine de uzun ve zahmetli göç yolculuklarını kusursuz bir şekilde çok üstün akıl örnekleri ve teknikler kullanarak başarırlar. Elbette bu başarıyı yaratan üstün akıl sahibi Yüce Allah’tır. Kutup sumru kuşları, Kuran’da bildirildiği gibi, Rabbimiz’in yaratışındaki ihtişamı ve ilhamıyla hareket ederek hayranlık uyandırıcı göçlerini başarıyla tamamlarlar:

“Göklerde ve yerde bulunanlar O’nundur; hepsi O’na ‘gönülden boyun eğmiş’ bulunuyorlar.” (Rum Suresi, 26)

Yön Bulmadaki Kusursuzluk

Kutup sumru kuşları asıl yerleşim alanları olan Kuzey Kutbundan güneye doğru göç etmeye başladıklarında yapılan araştırmalar kuşların yarısının Güney Amerika üzerinden, diğer yarısının Afrika sahili boyunca güneye uçup, sonra hepsinin birlikte aynı yol üzerinden kuzeye döndüğünü göstermektedir. Kuşlar Güney Kutbu’na uçarken beslenmek amacıyla yolları üzerinde konaklayacakları adaların da nerede bulunduğunu bilirler. İnsanlar ise oldukça zayıf bir yön duyusuna sahiptir. Ne kadar iyi tarif edilirse edilsin, her zaman şaşırma, kaybolma riski vardır. Bu riski azaltmak için yol gösterici tabelalar yapılır, sokak ve caddeler isimlendirilir, çeşitli araçlardan faydalanılır. Oysa, göç eden tüm canlılar gibi Kutup sumru kuşlarının da böyle bir imkanları yoktur, zaten bu kuşların bu tür yardımlara ihtiyacı da yoktur. Kuşlar gidecekleri ve dönecekleri yeri daha önce görmüş gibi rahatlıkla, şaşırmadan bulabilirler. Kuşkusuz, Kutup sumru kuşlarının gidip dönecekleri yolları ve yönlerini kolayca bulmaları herşeyi eksiksiz özelliklerle yaratan göklerin ve yerin Rabbi Yüce Allah’n dilemesiyle gerçekleşir.

Herşeyin Sahibi ve Melekutu (hükümranlık ve mülkü) Olan Allah Çok Yücedir

Kutup sumru kuşlarının göç davranışları üzerinde biraz düşünüldüğünde, bu canlıların üstün bir akıl ve kudret sahibi Yüce Allah tarafından yönlendirildikleri kolayca görülür. Göç ederken binlerce kilometre mesafeyi, hiçbir yol göstericisi, hiçbir vasıta olmadan katederler. Bunun önemi, hava koşulları ve iklim değişiklikleri dikkate alındığında ve katedilen mesafeler bu küçük canlının vücut ölçüleri ile kıyaslandığında daha da çarpıcı boyutlara ulaşır. Bu kuşlar, kendi vücut yapıları ve yaşam şekilleri nasıl bir göç şekline izin veriyorsa o düzende göç ederler.

Küçücük bir canlının böyle tehlikeli ve uzun yolculuklara kalkışması, bu yolculuğunda kendisine güç sağlayacak şekilde, bulunduğu bölgede henüz yiyecek kaynakları azalıp tükenmeden onları yakıt olarak depolaması, yön bulma teknikleri, enerjisini boşa harcamamak için rüzgar yönüne göre bir göç yolu belirlemesi, her göç döneminde programlanmış bir şekilde yolculuğa çıkması ve göç sırasındaki kararlılığı tüm bu planın Yüce Allah’ın yaratmasının delillerinden biri olduğunu göstermektedir. Yüce Allah canlıları yaratmıştır ve her türe nasıl yaşaması gerektiğini “ilham” etmiştir. “Göğün boşluğunda boyun eğdirilmiş (musahhar kılınmış) kuşları görmüyorlar mı? Onları (böyle boşlukta) Allah’tan başkası tutmuyor...” (Nahl Suresi, 79) ayetiyle de işaret edildiği gibi, bu canlılardaki üstün yetenekler, sergiledikleri bilinçli ve akılcı davranışlar bizlere Rabbimiz’in tüm kainat gibi kuşlar üzerindeki hakimiyetini de göstermektedir. Canlılardaki göç hareketi de, Yüce Allah’ın onlara bir ilhamıdır:

“Herşeyin melekutu (hükümranlık ve mülkü) elinde bulunan (Allah) ne Yücedir. Siz O’na döndürüleceksiniz. (Yasin Suresi, 83)

Kaynaklar:

1. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/84519 08.stm

2. http://www.trakus.org/kods_bird/uye/?fsx=2fsdl 17@ d&tur=Kutup%20sumrusu

Yakıt noktası

Antartika

Kuşlar yola çıktıktan sonra (sarı çizgi), beslenmek için Kuzey Atlantik’te kısa bir mola veriyorlar ve sonra uzun ve zorlu yolculuklarına başlıyorlar. Antarktika son noktalarını (kırmızı daire) oluşturuyor. Eve dönerken de (turuncu çizgi), rüzgarları takip ediyorlar.

Kutup sumru kuşları güney yarımkürede saatin aksi yönünde, kuzey yarımkürede ise saat yönünde hareket ederler ve eve dönüş yolunda Atlantik okyanusunun ortasında dev bir ‘S’ şekli çizerek ilerlerler. Böyle yaparak binlerce km daha fazla uçmalarına rağmen düz bir çizgi üzerinde uçacaklarından daha az enerji harcarlar.